El Sistema: Τα 285 πλουσια μουσικα σχολεια της φτωχειας

Εκεί που οι ζωές βυθίζονται κάτω από παραγκουπόλεις και όλα μοιάζουν αδύνατα αρκεί κάποιες φορές ένα και μόνο άτομο… Τα όνειρα χάνονται τη στιγμή που παύουμε να πιστεύουμε σε αυτά, υποστηρίζουν κάποιοι και μάλλον έχουν δίκιο. Σε μία κοινωνία που δεν υπήρξε ποτέ δίκαιη και που όπως όλα δείχνουν δεν πρόκειται ποτέ να ανακαλύψει την έννοια της ισότητας και της δικαιοσύνης, η επιμονή είναι ίσως το μόνο γνώρισμα που μπορεί να ωθήσει τον καθένα προσωπικά αλλά και μία ολόκληρη ομάδα, όπως το El Sistema, να βγει από αυτό το αδιέξοδο.

Ο Χοσέ Αντόνιο Αμπρέου, καθηγητής οικονομικών και μουσικής, πήρε την πρωτοβουλία να πλάσει κάτι δικό του από το μηδέν. Αποφάσισε να δημιουργήσει εναλλακτικές σε παιδιά που δεν είχαν πολλές επιλογές και σίγουρα καμία προοπτική ανάλογης εκπαίδευσης. Μουσικές, παρτιτούρες του Μπετόβεν, βιολιά και αίθουσες διδασκαλίας μεταμόρφωσαν τους δρόμους ή καλύτερα τους ήχους της πόλης του Καράκας. Ένα εγχείρημα που ξεκίνησε πειραματικά το 1975 με λιγότερους από 15 μαθητές, εξελίχθηκε σε ένα ολόκληρο δίκτυο.

Σήμερα 38 χρόνια μετά αποδεικνύεται πως εκείνη η σκέψη δεν έμελλε να μείνει μόνο στο μυαλό ενός ονειροπόλου…
Το σύστημα που αναπτύχθηκε σταδιακά κι έμεινε γνωστό ως El Sistema μετράει πια 285 μουσικά σχολεία σε ολόκληρη τη Βενεζουέλα με περισσότερους από 370.000 μαθητές. Ένα αποτέλεσμα που χρειάστηκε κάτι περισσότερο από μερικές καλές συγκυρίες… «Μια ελεύθερη, κλασική μουσική παιδεία για τους φτωχότερους του κόσμου θα μπορούσε να επηρεάσει θετικά τα κοινωνικά προβλήματα που μαστίζουν τη χώρα» (Guardian) είχε δηλώσει ο Αμπρέου, ο οποίος έριξε τον σπόρο της κοινωνικής αλλαγής διαμέσου της μουσικής στην κοινότητα του Καράκας.

Σε μία χώρα που το βιοτικό επίπεδο βρίσκεται κάτω από τα όρια της φτώχειας, τα παιδιά εισχωρούν σε συμμορίες την ίδια στιγμή που οι δολοφονίες αποτελούν ένα απλό, καθημερινό φαινόμενο, η ορχήστρα του El Sistema λειτούργησε διαχρονικά σαν μοχλός αποσυμπίεσης, εκτονώνοντας –κατά κάποιον τρόπο- την κοινωνική οργή. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι το Σύστημα λειτουργεί και μέσα σε χώρους φυλακών, όπου οι τρόφιμοι μπορούν εθελοντικά να συμμετέχουν στο ωδείο που έχει εγκαθιδρυθεί και να δημιουργήσουν τη δική τους ορχήστρα. Αποκτούν με αυτόν τον τρόπο όραμα για το μέλλον, ενώ η επανένταξη τους στην κοινωνία είναι πλέον πολύ πιο εύκολη, γιατί ανήκουν κάπου. Έχουν ιδιότητα και στόχους.

Όπως δηλώνει και ο Λένιν Μορά - συντονιστής για τη λειτουργία του προγράμματος «Αυτή η δράση είναι κάτι σαν κοινωνικός επαναπρογραμματισμός, ο οποίος επιτυγχάνεται μέσα από την πειθαρχία της μουσικής, σε έναν τόπο στον οποίο κανείς δε θέλει να ζει».(Exandas) Για αυτόν το λόγο το El Sistema από την αρχή της λειτουργίας του είχε λάβει έναν οικουμενικό χαρακτήρα με πολλαπλές διαστάσεις. Βέβαια και η ανταπόκριση εκ μέρους της κεντρικής εξουσίας της Βενεζούελας ήταν άμεση. Όλες οι κυβερνήσεις με κορύφωση την περίοδο της προεδρίας του Τσάβες υποστήριξαν το El Sistema χρηματοδοτώντας αυτήν την προσπάθεια και δημιουργώντας έτσι μερικές χιλιάδες θέσεις εργασίας.

Ένα εγχείρημα με διπλό πρόσωπο.

Τέχνη και κοινωνία σε άμεσο συσχετισμό και αλληλεπίδραση σε μία χώρα με πλούσιες πρώτες ύλες, οι οποίες όμως για κάποιους λόγους δεν αξιοποιούνται… Εκεί ακριβώς οι άνθρωποι επιμένουν να δρουν διαμέσου της μουσικής στέλνοντας το δικό τους μήνυμα κατά της ανέχειας. Άλλωστε η φτώχεια δεν έχει πάντα απαραίτητα τη μορφή που φανταζόμαστε στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες. «Φτώχεια δεν είναι μόνο η έλλειψη τροφής και στέγης, φτώχεια είναι το να αισθάνεσαι κανένας, να στερείσαι ταυτότητας(…) η κουλτούρα για τους φτωχούς δεν μπορεί να είναι μία φτωχή κουλτούρα…» Χοσέ Αντόνιο Αμπρέου

Η πράξη που ξεκίνησε σαν πείραμα πέτυχε την ίδια τη ζωή.

Βρέθηκε την κατάλληλη στιγμή στον πυρήνα μίας περιοχής που αναζητούσε ένα θαύμα! Άνθρωποι που βίωναν καθημερινά φαινόμενα όπως συμμορίες, ναρκωτικά, πορνεία, φόβο, ανασφάλεια, βρήκαν τη δική τους διέξοδο. Κι όλα αυτά συμβαίνουν στην ήπειρο που παρουσιάζεται περήφανη για τις κοσμοπολίτικες πολιτείες της… Είναι ο ίδιος κρατικός μηχανισμός που αφενός παρουσιάζει ένα λαμπερό πρόσωπο και αφετέρου δείχνει αδιαφορία για το κομμάτι του λατινικού πληθυσμού, αφήνοντας τους ανθρώπους να ζουν σχεδόν στην τύχη. Ένα Americandreamγια λίγους…

Η νέα μουσική δύναμη ακούει στο όνομα Βενεζουέλα.

Τα αποτελέσματα του ElSistema ξεπέρασαν και τις πιο αισιόδοξες προσδοκίες, αφού μετά από μία σαραντάχρονη πορεία η ορχήστρα Simon Bolivar Symphony, όπως ονομάζεται η κεντρική ορχήστρα, είναι μία από τις πλέον γνωστές παγκοσμίως. Συναυλίες διαδέχονται η μία την άλλη, διακεκριμένοι μουσικοί επισκέπτονται τη Βενεζουέλα για να διδάξουν, ενώ αναδεικνύονται συνεχώς νέα μουσικά ταλέντα που καταφέρνουν να ξεφύγουν από τις συνθήκες της φτώχειας. Μία προσπάθεια με πολλές δυσκολίες αν αναλογιστεί κανείς πως ακόμη υπάρχουν οικογένειες που ζουν με 2$ την ημέρα και υπό το καθεστώς του φόβου, αφού δεν είναι λίγες οι φορές που παιδιά έχουν πέσει θύματα ληστείας, προκειμένου να τους αποσπάσουν ένα βιολί ή μία τρομπέτα.

Εικόνες, σκέψεις, όνειρα, απογοήτευση, αλλά κυρίως πείσμα και πίστη είναι ίσως αυτά που συγκρατούν και εμπνέουν τους μικρούς και τους μεγάλους μουσικούς του El Sistema για να συνεχίζουν. Άλλωστε αυτό που επιτεύχθηκε δεν είναι απλώς ένα μουσικό σχολείο, αλλά μία αντίληψη, μία πλατφόρμα πάνω στην οποία η μουσική επικοινωνεί και μεταβάλλει τις υπάρχουσες κοινωνικές συνθήκες.

Τι κι αν ο Άρθουρ Μίλερ υποστήριζε κάποτε πως «Είμαστε όλοι παιδιά ενός κατώτερου θεού…» Τα παιδιά του El Sistema στέλνουν το δικό τους μήνυμα δείχνοντας πως όλα μπορούν να συμβούν…